Mehmet Basaran, Özgürlesme Eylemi Köy Enstitülerinde okudugu ve yüksegini de bitirdigi, Cumhuriyet tarihinin en önemli egitim uygulamasi olan köy enstitülerini ve egitim kavramini irdeliyor. Köy cocuklarina yönelik ve kirsal kesim icin tasarlanan köy enstitülerinin ortaya cikisini, ögrenci-ögretmen iliskisini, okuma olanagindan uzak köy cocuklarina sunulan olanagi ve bunun degerlendirilisini, enstitülerin isleyisini ve icerdigi egitim-ögretim konularini sergiliyor. Enstitülerde gerceklesen, gerek dogaya yönelik gerekse kültüre yönelik imeceyi ve etkinlikleri, ögrencilerin ürünlerini ve yaraticiligini örneklendiriyor. Bu tarihsel egitim atiliminda, dönemin kültür olgusuyla birlikte, öne cikan kisilerin, özellikle uygulamanin mimari olan Ismail Hakki Tonguc, Hasan li Yücel, Ferit Oguz gibi aydinlarin büyük cabalarini, özverilerini aktariyor.
Köy cocuklarinin bilinclenmesinden, okumasindan rahatsiz olan cevrenin, iktidarin, tutucu siyas odaklarin ve cikar gruplarinin enstitülerin kapatilmasina iliskin oyunlari da bu kitabin konulari arasinda. Ve Basaran, o zamanki rayindan cikan gidasatin dogurdugu sakincalari, özellikle 1946 secimlerinden sonra enstitülere, ögretmenlerine, ögrencilerine yapilan baskiyi ve ensitülerin kapanmasiyla egitimde baslayan karanlik dönemi de bize gösteriyor...
Yalniz okuryazarligi yayginlastirmak, tüm köyleri okula kavusturmak, yeni tip bir ögretmen yetistirmek degildi amac. Hele hele kimilerinin sandigi gibi kapali köy ekonomisini sürdürmek hic degildi. Tarihsel kosullarin sagladigi olanaklardan yararlanarak, egitimi, emekci üretici halki bilinclendirerek, siyasal bir güc durumuna getirici, sömürü düzenini zorlayici, degismeyi hizlandirici bir eyleme, özgürlesme eylemine dönüstürmekti.
_Mehmet Basaran
